SAI KAH KHUA TLAKNAK

SAI KAH KHUA TLAKNAK

Saikah khua cu Myanmar ram chung Chin State, Thantlang Peng, Zahnaktlang kulh chung, Mizoram ramri ah a ummi a si. Rili in pe 3500 a sannak,  Latitude 22°50'59.56"N , Longitude 93°11'20.79"E ah  a ummi a si.  Nichuah lei ah Fungkah he Khualtu tiva,  nichuah chaklei ah Bungkhua he Khualtu va in, Nitlak lei Ruabuk he Rualva in Nitlak thlanglei ah Ruakhua he Khuaiva in Leitla tlangbo in  a hung zuang i Zatlirva in Thau he Rualvungva ai ton tiang nih a kulhmi khua a si. 

 Saikah khua cu 1830 kum hrawng ah Thangzang khua in rak tlakmi a si. Pu Kawl Cuai (Lung-uum) le Pu Cia Ung (Lung uum) hi Tlangrua in an van i thawh i Hriangkhaan le Hmunlipi an pal hnu ah Thangzang ah an lut. Caan tlawmpal an um hnuah Thangzang pa Pu Al Ce (Bawkkheng) an i sawm i Saikah khua cu an rak tlak.

Hi lio ahhin Saikah khua cu Thangzang ram a si i, mah nawl in rak tlak awk a tthat lo caah Thangzang khua an palnak le Thangzang khua ah tlawmpal khua an saknak hi a si. Thangzang in Tukhua, Tukhua in Ruakhua (Saikah khua hlun) ah an rak i tthial. Ruakhua an rak ti nak hi, cu an khua tlakmi cu Rua nih a rak kulh dih caah Ruakhua an rak tinak a si. Cu khua an umlio ahcun Parathlei ah an rak kal, Rualvung le Khualtuu ai tonnak thlang teah khin Littaal Tili a um i cu Tili mei ahcun Para an rak thlei. An thlei dih in Pu Kawl Cuai cu ngafuunnak ding hnah ttawh ah a kal.

 Hnah a ttawh lio ah Than Zul le a pa (Fan-ai Mar raal) nih an rak kah i a thi. A hawi le cu an thil hmanh la manh loin an zaam. A hnuah a ruak cu an vung laak. An khua i khuasak thai ding an ngamh lo caah Pu Kawl Cuai ruak cu an khua in meng 2 tluk a hlaatnak ah an vui. An khua (A hlan Ruakhua a tu Saikah khuahlun) um cu an ngamh ti lo caah an chuahtaak i Kawl Cuai an vuinak tlang ah an i tthial. Cu ka cu Thlanbo tiah min an bunh colh. Cu ka hmun cun Thangzang le Hmunlipi kar Khuate hau ah kan i tthial lai an ti i an fuh tthan. An phanh manh lo caah lampi (A tu Ruakhua) ah an riak. An Arkhuan a tthat caah tikhur an kawl i an taang. Cu ka an taannak cu an khua thing min bunh in Ruakhua an ti i a tu tiang Ruakhua ti a si lan.

Caan tlawmpal an um hnuah Thau khua mi Pu Mang He (Cinzah) pa nih a van fuh hna. Lo lam ah Lunguum tla nih Vabuu an i hmuh. Cu Vabuu cu Cinzah nih an rak laak kanh hna, Cu Va buu laak kanh ruang ahcun zuu dinnak ah Lunguum le Cinzah cu an rak i vua lengmang i an i rem ti lo. Cu caah Lunguum cu an khualubo Mual rawn ah an tthial. Ruakhua Cinzah nih Thantlang Cinzah sinah an report hna.

Thantlang Cinzah nih rak i fonh uh nan i fonh duh lo ahcun kan in tthio hna lai tiah bia an rak cah hna. Lunguum pawl nih fonh tthan cu an duh lo caah an khua tthingah an rak kir tthan. Cu ka hmun cu Thangzang khuami Pu Thang Lut nih Sai a rak kahnak a si pinah an Khua tthing min cu rinh awk a tthat ti lo caah Saikah tiah min an bunh than.

Mahlio caan hi 1847 kum hrawng si dawh a si. Cu ka an um cu Thantlang bawi nih an theih i, nanmah nawl in khua nan tla kho loh tiah an rak ti hna i tthio an timh lengmang hna. Cu caah umpitu dingah Ruakhua mi Pu Hnon Tling an va sawm. Pu Hnon Tling cu saa kan kah tik paoh ah a pai kan in pek lai tiah an rak ti. Hnon Tling nihcun a rak umpi hna i saa an kah fate a Pai cu an rak pek tawn. Minung an hung karh chin lengmang i Tii an i zaat ti lo caah 1877 kum ah Khuahmun (A tu Saikah) ah an rak i tthial. Khua hmun hi Mar miphun hna an rak umnak a si caah khua hmun an rak ti nak a si.